Gesneuveld in strijd met Napoleon en bijzonder bedrijfsongeval: vergeten verhalen in kersverse canon
GEMEENTE ALPHEN AAN DEN RIJN - Van de steentijd tot nu, van hefbruggen tot watertorens en van textielmagnaat Jan Zeeman tot de iconische tafeltennisster Bettine Vriesekoop. Het is een uiteenlopend palet aan onderwerpen die voorbijkomen in de deze week uitgebrachte canon van Alphen aan den Rijn. Ook inwoners hebben geholpen bij het bepalen van belangrijke historische gebeurtenissen in de gemeente.
Dik tien jaar na de fusie met Boskoop en Rijnwoude heeft Alphen dus eindelijk een eigen canon. Die is tot stand gekomen doordat de gemeenteraad in 2012 daartoe een motie aannam. Opmerkelijk genoeg hadden beide fusiepartners al zo’n historisch naslagwerk. Niet alleen Alphen-stad, maar ook alle (oude) dorpskernen komen uitgebreid aan bod in het boek.
De canon bevat vijftig vensters, zoals de onderwerpen worden genoemd. Het is een selectie van gebeurtenissen, gebouwen, personen en voorwerpen die volgens de makers karakteristiek zijn voor Alphen. De drie kartrekkers van de canon - Arjan van ’t Riet (Aarlanderveen), Bernadette Verhoef (Hazerswoude-Rijndijk) en Henry Wilbrink (Alphen) - staan ieder stil bij één thema waarover zij hebben geschreven.
Mislukte opstand tegen Franse bezetter (1813)
Henry Wilbrink, voorzitter van de Historische Vereniging Alphen, licht een historische gebeurtenis uit die in de canon ook wel ‘het Rijnlandse oproer’ heet.
'Rond het jaar 1812 was Nederland onderdeel van Frankrijk. Napoleon had in die tijd steeds meer soldaten en geld nodig. Daardoor ontstond er frictie en dat leidde in het voorjaar van 1813 tot een opstand. Dat gebeurde onder andere in Rotterdam en Gouda, maar ook in de Rijnstreek (waartoe Alphen en de voormalige gemeenten Oudshoorn en Aarlanderveen behoorden, red.).'
'De plaatselijke opstand, die werd aangewakkerd in wat nu de Adventskerk heet, is min of meer mislukt. Vier mannen zijn in Leiden geëxecuteerd: twee uit Alphen, één uit Oudshoorn en één uit Aarlanderveen. Eén ter dood veroordeelde opstandeling, een graanhandelaar uit Oudshoorn, wist de dans te ontsnappen door te vluchten.'
'Het is eigenlijk een onbekend of totaal vergeten stukje geschiedenis. Als je mensen op straat erover spreekt, weten ze niet wat er destijds is gebeurd. Maar het was wel de grondlegging van hoe Nederland nu is. Datzelfde jaar, 1813, is het een koninkrijk geworden. In een vorm die nu bijna nog zo bestaat, alleen de macht van de koning is minder sterk geworden.'
Jostiband rekent af met 'freakshow' (1966-nu)
Bernadette Verhoef, covoorzitter van het Dorspoverleg Hazerswoude-Rijndijk Oost, behandelt het ontstaan en de ontwikkeling van het Jostiband Orkest uit Zwammerdam.
'Mensen met een verstandelijke beperking werden vroeger idioten genoemd en weggestopt in tehuizen. Ze kregen amper kansen. Een beetje bij toeval ontstond in het jaar 1966 de Jostiband. Zusters van de voormalige Johannes Stichting uit Nieuwveen hadden een blokfluitclub en begeleiders zijn toen begonnen muziek te maken met bewoners. Dat is uitgegroeid tot wat de Jostiband nu is.'
'Ik ben bij een repetitie geweest, dan word je gepakt door het enthousiasme van de orkestleden. Mensen van wie wij vinden dat ze zich moeizamer kunnen uiten op een gebruikelijke manier, doen dat met muziek als middel. Dat werkt zó puur en aanstekelijk. Als je ze op tv ziet, valt al op hoe knap het samenspel van begeleiders en muzikanten is.'
'Alles gebeurt op een waardige manier, het is geen aapjes kijken of een freakshow. Mensen worden in hun waarde gelaten. Vanuit een vorm die niet van bovenaf bedacht, maar van onderaf ontstaan is. Daarom is die opzet waarschijnlijk ook zo krachtig. Ik denk dat de Jostiband heel erg heeft bijgedragen aan de emancipatie van mensen met een beperking. Er is plek voor iedereen. Een voorbeeld voor het buitenland.'
Fatale val van houtzaagmolen (rond 1650)
Arjan van 't Riet, die tot afgelopen juni twintig jaar werkte bij het Alphens gemeentearchief en voorloper Streekarchief Rijnlands Midden, verdiepte zich in de voormalige industrie aan het water.
'Mensen hebben altijd het idee dat het Groene Hart, en met name Alphen, oorspronkelijk een verzameling van boerendorpjes was. Tussen de weilanden had je wat dorpjes waar hooguit wat boeren en koeien waren. Maar het aardige vind ik dat je ook al in de 17e eeuw een hoop industrialisatie had. Houtzaagmolens zijn daar een heel mooi voorbeeld van. Steenfabrieken, dakpanfabrieken en kalkovens ook.'
'Ze stonden in Alphen, Aarlanderveen, Zwammerdam, Oudshoorn, Hazerswoude. In bijna alle dorpen. En ook rondom de Rijn en Gouwe, midden in het Groene Hart. Dat waren gigantische machines. De dakpanindustrie en zéker houtzaagmolens waren opmerkelijk genoeg eigendom van investeerders uit steden zoals Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen en Dordrecht. Het personeel kwam wel uit de dorpen.'
'Eén heel triest verhaal ben ik tegengekomen. Er stond een houtzaagmolen in de Alphens buurtschap Hoorn. De eigenaar is ooit gevallen van de stelling en daarbij om het leven gekomen. Een bijzonder bedrijfsongeval... Inmiddels zijn er helemaal geen houtzaagmolens meer. Ook geen steen- en dakpannenfabrieken. Wel staan er nog wat korenmolens, zoals De Eendracht in Alphen. Maar verder is er niets meer van te zien.'
Lees ook: Doek voor Groene Hart Koerier valt definitief: na papieren krant nu ook einde van de nieuwswebsite